«Ամեն ոք, ով Թուրքիայի քաղաքացի է, համարվում է թուրք»

Երեկ «Իրատես de facto» ակումբում ԵՊՀ դոցենտ, հայագիտական հետազոտությունների ինստիտուտի հայ-օսմանական առնչության բաժնի վարիչ ԼՈՒՍԻՆԵ ՍԱՀԱԿՅԱՆԸ, անդրադառնալով մահմեդականացման-թուրքացման խնդրին, նշեց, որ Օսմանյան կայսրությունն ի սկզբանե համարվում էր դասական իսլամական տերություն և նոր տարածքներ գրավելով, անմիջապես այնտեղ իրականացնում էր յուրացման քաղաքականություն. «16-րդ դարում Oսմանյան կայսրությունը մոտավորապես 25 միլիոն բնակչություն ուներ, թուրք պատմագիրների վկայությամբ՝ քրիստոնյաներն այստեղ մեծամասնություն էին կազմում: Օսմանյան իշխանություններն ի սկզբանե խնդիր ունեին այդ տարածքները իսլամականացնելու, նաև ժողովրդագրական պատկերը վերաձևելու»:
Օրինակ՝ հպատակ քրիստոնյա երեխաներին հավաքագրել են, դաստիարակել մահմեդականի ոգով, հետագայում ենիչերիների շարքերը համալրելու նպատակով: Գեղեցկադեմ աղջիկներին ընտանիքներից խլելով՝ համալրել են հարեմը: Այս գործընթացը ստացել է «մանկաժողով» անվանումը: Ֆրանսիացի պատմաբան Լավալիեի հաշվարկով, երեք հարյուր տարում հավաքագրվել է մոտ 5 միլիոն երեխա:
Բանախոսը նշեց նաև, որ զանգվածային իսլամականացման քաղաքականություն է իրականացվել 17-րդ դարավերջից մինչև 18-րդ դարի առաջին քառորդը, ինչից տուժել է մասնավորապես հայոց Համշեն գավառը: Օսմանյան իշխանությունները չեն բավարարվել միայն կրոնափոխ անելով, նրանք հատուկ քաղաքականություն են վարել նաև լեզվական ձուլման նպատակով: Անգամ կան վկայություններ, որ հայերեն խոսելու համար կտրել են մարդկանց լեզուները: «Համշենում 7 հայերեն բառ գործածելը համարվում էր հայհոյանք, դրա դիմաց հարկ էին գանձում կամ պատժամիջոցներ էին կիրառում: Արդյունքում՝ դարերի ընթացքում Համշենի տարածքի հայությունը մոռանում էր մայրենի լեզուն,- փաստեց բանախոսը:- 19-րդ դարի վերջին օսմանյան իշխանությունները ծրագրեր էին մշակում ազգային փոքրամասնությունների տարրալուծման համար, որի գագաթնակետը Հայոց ցեղասպանությունն էր: Հետագայում այդ քաղաքականությունն ամրագրում է Հանրապետական Թուրքիան. 1924-ի Սահմանադրության 88-րդ հոդվածի համաձայն՝ ամեն ոք, ով Թուրքիայի քաղաքացի է, համարվում է թուրք: Առայսօր այդ դրույթները գերիշխում են թուրքական սահմանադրության մեջ»:
Այսօր համշենցիների միջավայրում կարելի է հանդիպել մոլեռանդ մահմեդականների, ազգայնականների: Լուսինե Սահակյանը տեղեկացրեց, որ ստեղծվել է ֆեյսբուքյան էջ՝ համշենցիների ֆորում, որը ողողված է հակահայկական հոդվածներով. «Ֆորումի անդամները համշենցիների ֆաշիստական թեմի ներկայացուցիչներ են: Նրանք փորձում են ամբողջովին կեղծել հայոց պատմությունը, իրենց պատմությունը, ժխտում են, որ հայկական ծագում ունեն, իսկ Համշենի հայոց խոսվածքը հռչակում են թուրքական բարբառ: Մոտենում է Ցեղասպանության 100-րդ տարելիցը, թերևս, հակահայկական տրամադրությունների ակտիվացումը նաև այս հանգամանքով է պայմանավորված»: Բանախոսը հավելեց, որ համշենցիների մի մասն էլ ընդունում է իր հայկական ծագումը, բայց ներկայանում է նոր ինքնությամբ, ասելով՝ ո՛չ հայ ենք, ո՛չ թուրք, համշենցի ենք: Կան նաև դեմոկրատական թևի ներկայացուցիչներ, սոցիալիստական գաղափարների կրողներ, որոնք ընդունում են հայկական ինքնությունն ու փորձում այդ միջավայրում ինչ-որ կերպ պահպանել համշենական մշակույթը, քանի որ ամենօրյա ձուլումն այսօր էլ առկա է:
Հավելենք, որ Լուսինե Սահակյանը նկարահանել է վավերագրական ֆիլմ՝ «Համշենը անցյալի և ներկայի խաչմերուկներում» վերնագրով, որտեղ փորձում է ի մի բերել այդ բոլոր երևույթները, ներկայացնել՝ ինչ հետևանքներ է թողել իսլամականացումը, ինչպիսի հայկական շերտեր են պահպանվել համշենցիների մշակույթում, կենցաղում, և ինչպիսի կորուստներ ենք ունեցել այդ տարածքներում:

Արմինե ՍԱՐԳՍՅԱՆ

Հ. Գ. - Զրույցը Լուսինե Սահակյանի հետ՝ «Իրատես de facto»-ի առաջիկա համարներից մեկում։

Հեղինակի նյութեր

• Պատմության վկաները
• Վերացող ծաղիկներ
• Ձեռք մեկնելու գաղափարը առաքելության վերածվեց
• «Մի նայեք, որ փոքր է մեր երկիրը, եթե արդուկով այս սարերը հարթեցնեք, Չինաստանից մեծ կլինի»
• «Բանկ օտոման» գործողությունը ժամանակին ցնցել էր ամբողջ Եվրոպան
• «Դրսից մեզ վրա կա­րող են ազ­դել միայն ներ­սի գոր­ծիք­նե­րով»
• «Ե­րե­սուն տա­րի ձգ­վեց մեր ան­կա­խու­թ­յան պատ­մու­թ­յու­նը, մենք շա­հե­ցի՞նք»
• Մշա­կույ­թը հեռ­վից հե­ռու պահ­պա­նե­լու հույ­սով
• Անի­մա­ցիան, աշ­խարհն ու մենք
• «Մեր տա­րածք­նե­րը փոք­րա­ցան, ո­րով­հետև այդ­պես էլ չհաս­կա­ցանք, որ պետք է խմենք մեր բա­ժա­կով»
• Արվեստի ուժը
• Նոր մա­տե­նա­շա­րը ներ­կայաց­նում է արևմտա­հայ և ս­փ­յուռք­յան գրող­նե­րի
• Բե­մը կեն­դա­նու­թ­յուն է ստա­նում ա­ռայժմ միայն մա­նուկ­նե­րի հա­մար
• «Գիրք սիրողների համար սա իսկական մկնդեղ է` հյութեղ ու անտանելի»
• Հա­մաշ­խար­հա­յին դա­սա­կան­նե­րի ստեղ­ծա­գոր­ծու­թ­յուն­նե­րը՝ դու­դու­կով
• «Բնակ­չու­թ­յու­նը պատ­րաստ չէ, բայց տար­վում են աշ­խա­տանք­ներ»
• Ամա­նո­րի գի­շե­րը դի­մա­վո­րե­լու են ե­կե­ղե­ցում
• «Ջա­զի մեջ զգաց­վում է ապ­րածդ ժա­մա­նա­կաշր­ջա­նը»
• «Ե­թե չլի­ներ Փե­լե­շ­յա­նը, կար­ծում եմ, դեռևս գտած չէի լի­նի կի­նո­յում իմ ու­ղին»
• «Հու­շար­ձան­ներն այդ տա­րածք­նե­րի պատ­կա­նե­լու­թ­յան անձ­նագ­րերն են»

Մեկնաբանություններ